Povodom izložbe „Priče iz Templa: metamorfoza hrama kroz prostor i vrijeme“, koja se u okviru Festival Baščaršijske može pogledati u BKC-u do 30 jula, svaki dan – uključujući i vikende, od 10 do 18 sati,  JU “Bosanski kulturni centar KS” objavljuje feljton u nastavcima autorice Jasenke Kratović.

Istorijat Bosanskog kulturnog centra od jevrejskog hrama, preko Radničkog univerziteta pa do današnjih dana.

Oslobođenje i Radnički univerzitet Đuro Đaković, Templ postaje kulturni centar Sarajeva

U zapisima Jevrejske opština Sarajevo iz 1950. piše:
„Jevrejska opština koja je nakon rata materijalno gotovo pa uništena i od čije populacije je preživjelo tek 10%, nije bila u mogućnosti obnoviti objekat, te ga u svojstvu pravnog sljedbenika Jevrejske sefardske opštine, poklanja Odjeljenju za kulturu i umjetnost Gradskog narodnog odbora u Sarajevu, uz uslov da bude korišten u svrhu kulture i da grad preuzme obavezu da finansira rekonstrukciju.“

Ovom velikodušnom gestom Jevrejske opštine, sarajevski Templ otpočinje svoj novi život, protkan postratnim oslobodilačkim zanosom, svježom stvaralačkom energijom i velikom nadom i vjerom u svjetliju budućnost. Impozantna, iako ratnim razaranjima devastirana građevina, dobiva novo ime i novu funkciju te postaje sjedište Radničkog univerziteta Đuro Đaković, osnovanog 1951. godine. Nazvana je po slavnom revolucionaru i organizacionom sekretaru Komunističke partije Jugoslavije, ubijenom 1929, u vrijeme Šestojanuarske diktature kralja Aleksandra.

Novi život i nova namjena objekta, dobivaju vremenom i novo ruho. Građevina biva rekonstruisana, a ta rekonstrukcija, izvedena u jeku socijalizma i u saradnji sa navišim državnim organima, i dan dan danas izaziva brojne polemike i nedoumice.

Naime, 1965. rekonstrukcija Templa biva povjerena je sarajevskom arhitekti Ivanu Štrausu, sa zadatkom da ovu građevinu prilagodi novim potrebama grada. Od estetike nekadašnjeg jevrejskog hrama ostaje veoma malo, gotovo ništa, a Štraus renoviranjem i nadogradnjom ovog objekta stvara savremenu zgradu kulture sa, kako su stručnjaci ocijenjivali, najakustičnijom i tehnički najopremljenijom koncertnom dvoranom na prostorima bivše Jugoslavije, kapaciteta 854 sjedećih mjesta. Dvorana biva obložena skupocjenom tikovinom uvezenom iz Australije, a zbog potreba za akustikom, impresivna kupola biva potpuno zazidana kako sa unutrašnje, tako i sa vanjske strane.

Ipak, iz današnje perspektive, ovakva drastična rekonstrukcija objekta, bez ikakvog ostavljenog traga njegove prošlosti, priično je problematična. Nataša Pelja Tabori u svome tekstu o tome kaže:

„Rekonstrukcija koja se desila šezdesetih godina prošlog vijeka može biti posmatrana samo u kontekstu vremena socijalizma, jer analiza tog zahvata sa stanovišta arhitektonske struke i iz perspektive zaštite objekata kulturno-historijskog naslijeđa teško da može naći racionalno uporište za potpuno uništenje objekta Velikog sefardskog hrama koje je nakon razaranja i pustošenja objekta tokom Drugog svjetskog rata zapravo zapečaćeno ovom rekonstrukcijom.“

Rijetkiznak sjećanja na nekadašnji Templ i dar Jevrejske opštine gradu u današnjem BKC-u je kamena menora Zlatka Ugljena, postavljena u atriju građevine kao simbol i obilježje viševjekovnog prisustva Jevreja u Sarajevu.

Ipak, ostavljajući na stranu dileme oko ispravnosti sprovedene rekonstrukcije, činjenica ostaje da su navedene izmjene i preinake udahnule jedan sasvim novi život ovom objektu, njegovoj publici i korisnicima. Radnički univerzitet Đuro Đaković, tih godina počinje raditi punom parom, ostavljajući neizbisiv trag u kulturnom, umjetničkom, društvenom i obrazovnom životu grada.

U publikaciji Umjetničke galerije BiH iz 1986., koja obuhvata period djelovanja galerije od 1946. do 1986. godine, nailazi se informacija da je Radnički univerzitet u saradnji sa Jevrejskom opštinom, u svom obnovljenom prostoru 1966. godine organizovao izložbu pod nazivom „Umjetnici Jevreji Bosne i Hercegovine“.

Listajući novinsku arhivu iz šezdesetih, sedamdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka nailazimo na niz zanimljivih podataka o razvoju, jačanju i dometima Radničkog univerziteta, koji vremenom postaje nezaobilazna stanica u kulturnoj, ali i obrazovnoj mapi Sarajeva s obzirom da njegove primarne aktivnasti bivaju fokusirane na obrazovanje odraslih.

Na dvadesetogodišnjicu oslobođenja Sarajeva, 6. aprila 1965. godine, u Oslobođenju u članku pod nazivom „Templ postaje kulturni centar Sarajeva“, nailazimo na podatak da je u adaptiranoj dvorani bivšeg Templa održano nekoliko kulturno-umjetničkih priredbi, koje su učinile da ova nova, velika i reprezentativna dvorana zauzme svoje mjesto u životu Sarajeva. Navodi se i da je potrebno nastaviti rad na značajnijem profiliranju ove ustanove i njenih programskih sadržaja kako bi što uspješnije odgovorila na potrebe građana te se najavljuje sljedeće:

„Nova dvorana poslužiće i kao tribina za neke aktuelne društveno-političke manifestacije i razgovore, kao i za predavanja za koja se pretpostavlja da za njih vlada veliko interesovanje. Tako je već dogovoreno da Leo Mates u Templu održi 9. aprila predavanje o krizi Ujedinjenih nacija.“

Narednih godina život Radničkog univerziteta postaje sve življi i bogatiji. U njegovoj centralnoj zgradi, u nekadašnjem Templu, organizuje se niz kulturnih manifestacija, izložbi, koncerata, predavanja. Takođe, veliki i značajan dio njegove djelatnosti čini večernje škole, kursevi iz različitih oblasti, dokvalifikacije i prekvalifikacije radnika, koje se obavljaju kako u Templu, tako i na izmještenim lokacijama. Saradnja sa nizom radnih organizacija jako je intenzivna, a brojne visoko posjećene komercijalne manifestacije uspješno finansiraju i održavanje onih elitnijih, namijenjenih istančanijem ukusu. Broj korisnika i rezultati ovih aktivnosti ubrzo postaju impresivni.

Mira Meštrović dolazi na čelo Đure Đakovića sredinom šezdesetih godina, a za vrijeme njenog dugogodišnjeg i posvećenog mandata ova ustanova dobija veliki zamah i doživljava istinski procvat. U obimnom intervjuu koji je dala za Oslobođenje, 1973. godine, direktorica objašnjava značaj radničkih univerziteta, što nam daje jasniji uvid u tadašnje vrijeme i društvena kretanja usmjerena na napredak radnika i građanina, a susrećemo se i sa danas tako aktuelnom idejom cjeloživotnog obrazovanja.

„Radnički univerziteti osnovani su sa ciljem da u vrijeme kada naše samoupravno socijalističko društvo traži punu, kompleksnu i neokrnjenu ličnost koja se kroz cijeli radni vijek obrazuje i podiže kulturni nivo, svojim radom omogućavaju savremenom proizvođaču da se integralno obrazuje jer, bez opšte kulture nema ni dobre stručnosti“, ističe Mira Meštrović.

Zanimljiv je i podatak o radu i neposrednom djelovanju u radnim organizacijama Centra za opštekulturno obrazovanje Radničkog univerziteta, s ciljem širenja elementarne kulture, kulture rada, amaterizma, korisnog provođenja slobodnog vremena, razvijanja kulturnih navika i umjetničkih vrijednosti kod radnika.Takođe, nalazimo podatke da pri Radničkom univerzitetu djeluju i Mašinska tehnička škola za odrasle, Upravna škola za odrasle, Osnovna škola za obrazovaje odraslih i druge.

Prema podacima iz 1970, kroz Radnički univerzitet u prethodnoj godini prošlo je čak 250.000 ljudi. „A to je otpilike cijeli jedan grad, kompletno Sarajevo!“, piše Oslobođenje, najavljujući još ambiciozniji plan za tekuću godinu, kada je planirano da kroz kurseve, škole i kulturno-umjetnički program prođe čak 350.000 polaznika i gledalaca.

Povodom 19 godina od osnivanja Radničkog univerziteta, 25. aprila 1972, nailazimo na još impresivnije podatke. Sa 145 zaposlenih radnika, većinom stručnjaka, Radnički univerzitet Đuro Đaković spadao je među najveće institucije ove vrste u Jugoslaviji. Stalnim oblicima rada bilo je obuhvaćeno 5.000, a fleksibilnim obrazovanjem (seminari, kursevi i ostalo) oko 50.000 polaznika, dok je njegovu osnovnu školu je pohađalo oko 2000 učenika. Upredo se nastavlja i aktivno animiranje kulturno-umjetničkog života uz mnoštvo nastupa, koncerata i izložbi domaćih i inostranih umjetnika, koje mahom posjećuje omladina i radnici. U cilju dodatnog animiranja publike i njenog još aktivnijeg uključivanja u sam rad ustanove, Radnički univerzitet osniva i klubove amatera pisaca i slikara, a radi i na osnivanju klubova scenske umjetnosti, muzike i filma.

Osamdesetih godina intenzivan život Radničkog unverziteta se nastavlja, publike i korisnika sve je više, a sudeći po izvodima iz štampe broj aktivnosti iz godine u godinu prebacuje planiranu normu. Sarajevo osamdesetih postaje i značajno muzičko,ali i uopšte kulturno središte Jugoslavije, pa su i koncerti i izložbe sve učestaliji i posjećeniji.

U novinskim izvodima nailazimo na podatke kako se u ovom objektu već tradicionalno odvijaju i različite kulturne manifestacije poput Oktobarskih dana kulture, Sarajevskog salona, Sarajevske zime, kao i redovna gostujuća izložba crteža i grafika INTERBIFEP-a, poznatog tuzlanskog Internacionalnog bijenalnog festivala portreta, crteža i grafika.

Sarajevske kulturna, a pogotovo muzička scena počinje stasavati i jačati šezdesetih godina. Radninički univerzitet čini se spremno odgovara na aktuelna društvena dešavanja i mode, tako da povodom dana Sarajeva, 6. aprila 1967, u renoviranoj dvorani BKC-a nastupaju  poznati sarajevski Indexi. Deset deset godina kasnije, 1977, na istoj pozornici za Sarajlije svira i veliko Bijelo dugme. Osamdesetih se situacija dodatno usložnjava, a broj događaja raste.

U izdanju Sarajevskih novina od 11. januara 1985., najavljuje se bogat godišnji program i plan rada Đure Đakovića:

„U narednom periodu predviđa se gostovanje istaknutih jugoslovenskih teatara, zatim amaterskih, biće organizovan veliki broj koncerata klasične muzike, gostovaće istaknuti folklorni ansambli iz zemlje i inostranstva, a biće organizovani i koncerti džez, zabavne i narodne muzike. Za djecu i ompladinu predviđaju se raznovrsni kulturno-umjetnički programi. U saradnji sa likovnim galerijama grada biće priređen i veliki broj izložbi značajnih likovnih stvaralaca, a velika pažnja će biti posvećena tematskim izložbama. Ciklusi filmova koji će biti prezentirani pratiće dostignuća savremene svjetske i jugoslovenske kinematografije.“

Radnički univerzitet nastavlja i sa, čini se, uvijek aktuelnim predavačkim tribinama koje okupljaju mnoštvo zantiželjnika. Tako da se u 1985. najavljuju predavanja kao što su „Prostori književne riječi“, „Umjetničke večeri tribina“, „Naučna fantastika“, „Marksistički mislioci XX vijeka“ te „Psihijatrija danas“.

Ovakav, sad već intenzivan i razrađen život Radničkog univerziteta nastavlja se ustaljenim tempom sve do 1992. godine kada, zbog izbijanja agresije na Bosnu i Hercegovinu i oruženog napada na njen glavni grad, biva naglo, kao nožem prekinut.

U idućem nastavku: Raspad Jugoslavije, agresija na Bosnu i Hercegovinu, opsada Sarajeva