Povodom izložbe „Priče iz Templa: metamorfoza hrama kroz prostor i vrijeme“, koja se u okviru Festival Baščaršijske može pogledati u BKC-u do 30. jula, svaki dan – uključujući i vikende, od 10 do 18 sati, JU “Bosanski kulturni centar KS” objavljuje feljton u nastavcima autorice Jasenke Kratović.
(Istorijat Bosanskog kulturnog centra od jevrejskog hrama, preko Radničkog univerziteta pa do današnjih dana).

Raspad Jugoslavije, agresija na Bosnu i Hercegovinu, opsada Sarajeva

Na dan grada Sarajeva, 6. aprila 1992., otpočinje agresija na Bosnu u Hercegovinu, a njen glavni grad ubrzo završava pod opsadom. Ova tragična dešavanja na kratko prekidaju i kulturna dešavanja u gradu, pa i sam rad Radničkog univerziteta.

Odlučujući sukob za odbranu grada koji se desio 2. maja 1992., na kratko je doveo u opasnost i zgradu Radničkog univerziteta. Naime, po pričama svjedoka, tog dana je jedna specijalna jedinica srpskih snaga obalom Miljacke uspjela doći do pasaža Akademije scenskih umjetnosti i ući u današnje prostorije šminkeraja BKC-a, ispod glavne bine. Njihov cilj bio je da zauzmu zgradu Radničkog univerziteta, dođu do Doma armije i potom se uvežu sa zgradom Komende na Bistriku. Stanari okolnih zgrada su ih primijetili i obavijestili jedinice Teritorijalne odbrane koje su se uputile na lokaciju. U pasažu su otpočele žestoke borbe za oslobađanje ovog objekta, pripadnici srpske jedinice su zarobljeni, a Radnički univerzitet tom prilikom odbranjen.

Prekid rada i aktivnosti Radničkog univerziteta, usprkos sve težim životnim uslovima, na sreću ne traje dugo. Kao svojevrstan vid otpora i građanskog bunta protiv rata i nasilnog pokušaja okupacije i podjele zemlje po nacionalnim linijama, uz želju da preživi i poživi otvoreni i tolerantni duh Sarajlija, u gradu pod opsadom ubrzo se počinje organizovati i voditi intenzivan kulturni život.

Usprkos opasnosti, snajperima, svakodnevnoj pucnjavi, granatiranju grada sa neprijateljskih položaja i ubijanju civila, presjecanju i zatvaranju dotoka vode, gasa i struje za njegove stanovnike, u Sarajevu se samo nekoliko mjeseci nakon početka agresije počinju događati koncerti, izložbe, poetske večeri, projekcije fimova i brojna druga dešavanja, uz mnoštvo improvizacije i domišljatosti kako učesnika i organizatora, tako i samih građana.

Godine 1993., u jeku napada na grad, na čelu sa tadašnjim direktorim Nedžadom Čamdžićem Radnički univerzitet biva simbolično preimenovan u Bosanski kulturni centar, danas popularniji po svojoj kratici kao BKC. Njegov glavni cilj, zadatak i aktivnosti ostaju slični, a to su doprinos razvoju kulture, umjetnosti i kulturnog života Sarajeva.

Muhamed Softić, uposlenik BKC-a od 1998. koji radi na poslovima organizacije, u BKC-u je aktivno prisutan još od 1993. godine kada se u ovom prostoru u ratnim okolnostima formira formira folklorni ansambl Kolo bosansko, s ciljem što boljeg predstavljanja grada, zemlje i njenog bogatog kulturnog nasljeđa, kako njenim građanima tako i brojnim strancima, predstavnicima međunarodne zajednice, diplomatama i stranim trupama koji su u tom trenutku boravili u gradu. Muhamed Softić, predratni folklorac, a u tom momentu pripadnik Armije BiH, odlučuje se priključiti ansambu, te većinu svog slobodnog vremena, kada nije na frontu, provodi u prostorijama  BKC-a, pripremajući i vježbajući složene koreografije bez obzira na krajnje prekarne uslove rada.

„Hiljadugodišnju tradiciju i značaj svoje zemlje odlučili smo predstaviti svijetu kroz ples, počevši upravo od hiljadu godina starog Starobosanskog nijemog kola, pa preko svih folklornih formi i izraza koji su se na ovom prostorima u međuvremenu razvijali. Ističući kulturno bogatstvo i tradiciju ove zemlje, dodatno smo upirali prstom na sav užas i apsurd agresije i ratnih razaranja na tlu civilizovane Evrope s kraja 20. vijeka“, kaže Softić.

Zanimljiva je i činjenica da su se upravo ta, po mišljenju mnogih, nesretna urbanistička rješenja iz sredine 20. vijeka koja su zaklonila pogled na nekadašnji veleljepni Templ, opkruživši ga zgradama, kao i njegove unutrašnje preinake, u ratnim uslovima pokazala iznimno praktična i korisna. Naime, BKC je u ratu postao jedan od sigurnijih objekata u samom centru grada, a njegovo specifično okruženje i zaštićenost drugim objektima omogućilo je da ne pretrpi velika razaranja tokom svakodnevnih granatiranja i napada na grad. Sve to doprinijelo je i činjenici da se velikih broj kulturnih i javnih manifestacija tokom cijelog rata dešavao upravo u ovom prostoru.

Od mnoštva koncerata, predstava, filmskih projekcija, izložbi, javnih tribina održanih u ratu, neke najslavnije i najemotivnije od njih postale su dio istorije grada, kolktivnog sjećanja Sarajlija, ali i ostatka svijeta.

Među najpoznatijim dešavanjima je Izbor za Miss opkoljenog Sarajeva 1993., organizovan u možda najtežoj godini rata. Scene sa ove manifestacije, specifičan prkos građana i emotivna nabijenost trenutka, obišle su svijet, našavši mjesto i u muzičkom spotu i pjesmi „Miss Sarajevo“velikana svjetske muzičke scene,  grupe U2 i njenog frontmena Bona Voxa i najpoznatijeg svjetskog tenora tih vremena Luciana Pavarottija. Ovaj spot skrenuo je dodatno pažnju svjetske javnosti na tragadiju koja se dešavala u BiH.

U ratu je u prostoru BKC-a održano i prvo izdanje Sarajevo Film Festivala, u njemu je nastupla i slavna američka pjevačica Joan Baez, a  1994. desio se i veliki koncert poznatog britanskog heavy metal benda Iron Maiden na čelu sa njihovim frontmenom Bruceom Dickinsonom, koji se ovom gradu i njegovim stanovnicima od tog dana redovno vraća.

BKC, od 1995. do danas

Po završetku rata, BKC nastalja sa svojimradom, nekim novim zamahom i entuzijazmom. Od tada pa do danas, ovaj prostor godišnje ugosti i organizuje preko 200 programa. Krilatica uposlenih u njemu ostaje da prostor treba da živi i nastavi biti otvoren prema najrazličitijim dešavanjima, programima i potrebama svih stanovnika Sarajeva. Iz ovo razloga se svima onima koji požele organizovati neko dešavanju u ovom prostoru nastoji izaći u susret.Prostor BKC-a nastavlja biti multifunkcionalan tako da mnogi umjetnici, izvođači, kulturni, obrazovni i društveni djelatnici baš u njemu žele javnosti predstaviti svoje ideje, stvaralaštvo i umijeće.

Od značajnih nastupa neposredno nakon rata Muhamed Softić se sjeća koncerta svjetske zvijezde Jane Birkin, pa čak četiri  gostovanja beogradskog šansonjera Dragana Stojnića koji je od emocije ulazio bez mikorfona u publiku i pjevao zajedno sa njom, potom odličnih koncerata Indexa, Kemala Montena, Tereze Kosovije, Arsena Dedića i Gabi Novak, Masima Savića i brojnih drugih najznačajnijih regionalnih izvođača. Takođe, u prostorima BKC-a nastavljaju se odvijati programi i poznatih kulturnih manifestacija poput Sarajevske zime, Sarajevo film festivala, Jazz festivala, Predbožićnog koncerta, i drugih. U sjećanju mu je ostalo i veoma posjećeno tromjesečno prikazivanje filma Ničija zemlja nakon što je 2001. godine Danis Tanović za njega dobio Oskara. Softić naglašava da je nakon 2000. godine do danas bilo godina u kojima je u BKC-u održavano preko 250 programa, sa preko 180000 posjetilaca godišnje.

Prema pisanju Oslobođenja od 19. avgusta 2005. godine,najavljuje se početak sanacije koncertne dvorane kojupored pretrpljenih ratnih oštećenja, otežava i činjenica da je ovaj kompleks tokom svog postojanja više puta renoviran dodatnim inovacijama. Pored sanacije enterijera i eksterijera, najavljeno je da će rekonstrukcija dvorane podrazumijevati i nabavku moderne tehničke opreme, odnosno audiovizuelne, tonske, kao i produkcijske i postprodukcijske opreme kako bi dvorana u potpunosti mogla odgovoriti na savremene zahtjeve realizacije koncerata i drugih kulturnih manifestacija.

„Cilj nam je sa novom opremom razviti samoodrživost. To znači da ćemo poslije jednog dobrog koncerta biti u stanju isfinansirati drugi i tako lančano. Afirmacija mladih bendova također je jedan od naših zadataka, koji ćemo sa novim ruhom moći ostvariti. Pored ovog, planiramo ugradnju protivpožarnog i protivprovalnog sistema, kako bi našim posjetiocima obezbijedili maksimalnu bezbjednost“, rekao je za Oslobođenje tadašnji direktor BKC-a Abdulrahman Čolić, najavivši ujedno i budući, ambiciozni kurs kretanja i rada BKC.

Narednih godina ova zamisao se i ostvaruje, a sarajevskoj javnosti BKC nastavlja nuditi niz različitih i zanimljivih sadržaja. Tako se početkom 2012. godine, za ljubitelje kulturnih događanja, najavljuje bogat godišnji program BKC-a s ciljem poboljšanja ukupnog kulturnog repertoara Sarajeva.

„I u ovoj godini važno nam je uspostaviti saradnju sa svim kvalitetnim koncertnim i nevladinim organizacijama, nacionalnim društvima i drugim udruženjima kako bi BKC doista postao hram kulture i prostor za sve značajnije manifestacija u ovom gradu i državi“, izjavio je za Oslobođenje, novoizabrani direktor centra Mario Pejić. Tom prilikom najavio je i mnoštvo planiranih događaja poput tradicionalne manifestacije Sarajevske zime, radionice poznate umjetnice Danice Dakić, koncerta kantautora Ibrice Jusića, koncerta violiniste svjetskog glasa Stefana Milenkovića, Majskih večeri muzike u saradnji sa Muzičkom akademijom Sarajevo, i mnogih drugih. Ono što je posebno privuklo pažnju javnosti te godine bilo je premijerno prikazivanje filma„U zemlji krvi i meda“16. februara, holivudske zvijezde, glumice i rediteljice Angeline Jolie.

Istorija BKC se na kratko prekida u aprilu 2015. godine, kada se ovaj centar spaja sa institucijama Sarajevo Art i Collegium Artisticum te dobija naziv Javna ustanova Centar za kulturu Kantona Sarajevo. Ipak, ponovnom odlukom kantonalnih vlasti,  2017. godine centar se ponovo osamostaljuje, vraća svoje ime i u konačnici postaje Javna ustanova „Bosanski kulturni centar“ Kantona Sarajevo. Pod ovim imenom BKC djeluje do danas.

Od 2017. godine menadžment JU BKC KS uvodi novi koncept kulturno-umjetničkog i edukacijskog programa, oslanjajući se na kreiranje vlastitog sadržaja i produkcije. U svom djelovanju ima razne ciljeve, a samo neki od njih su promocija i rad na razvoju kulture i umjetnosti, promocija i afirmacijamladih sa različitim umjetničkim afinitetima, promocija umjetnika iz svih domena umjetnosti, književnika i izdavača, odgoj i obrazovanje djece, edukacija i socijalizacija osoba treće životne dobi, očuvanje i njegovanje autentične muzičko-folklorne baštine naroda BiH te povezivanje i saradnja sa drugim zemljama i institucijama kulture na internacionalnom nivou.

Ovaj novi zamah u radu, nažalost na određeno vrijeme prekida pandemija korona virusa, koja izbija početkom 2020. godine. Usljed epidemioloških mjera, javna okupljanja bivaju zabranjena, tako da se i djelatnost i okupljanja publike u BKC-u obustavljaju na određeno vrijeme. Taj period ipak je iskorišten kako bi se radilo na renoviranju objekta.

2019. godine sarajevskim medijima odjeknula je vijest da su u BKC-u nakon pola stoljeća otkrivene dekoracije nekadašnjeg jevrejskog Templa, a najvljeno je da BKC u saradnji s JU Zavod za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa KS uskoro počinje s njihovom restauracijom i rekonstrukcijom.

Za sarajevski portal Klix, tadašnji direktor BKC-a Edin Urjan Kukavica je tom prilikom pojasnio da je riječ o dijelovima zidne arhitektonske dekoracije nekadašnje fasade Templa koji će, koliko god bude moguće, biti vraćeni u prvobitno stanje, a dijelovi koji su usljed protoka vremena i neodržavanja propali bit će rekonstruirani i adekvatno obilježeni.

Ova informacija u javnosti je ponovo je pokrenula diskusiju o mogućim ponovnim arhitektonskim intervencijama na nekadašnjem Templu. Uz sve veći interes za ovaj objekat i njegovu neobičnu prošlost, posljednjih godina pominje se i moguća nova rekonstrukcija, ponovno otvaranje kupole čiji je interijer ostao netaknut te druge intervencije koje bi omogućile da današnja publika i posjetioci ove ustanove vide i dožive nešto od njenog prvobitnog izgleda i atmosfere.

Ipak, svaki ozbiljniji zahvat na ovom specifičnom kulturno-istorijskom objektu sa sobom povlači i niz istorijskih, funkcionalnih, estetskih i etičkih pitanja na koja u dolazećim vremenima treba dati pažljive i niti najmanje ishitrene odgovore. U međuvremenu BKC neumornim korakom nastavlja sa svojim radom i svojom misijom kulturnog oplemenjivanja grada, njegovih stanovnika i posjetilaca.

Popuštanjem epidemioloških mjera, krajem 2021. život se punim zamahom vraća u ovaj prostor tako da je u potekoloj 2022. godini održano gotovo 150 različitih programa, a kroz BKC je prošlo preko 120.000 posjetilaca.

U nizu zamiljivih i raznovrsnih dešavanja u vlastitoj produkciji BKC-a i u saradnji sa drugim organizatorima mogu se istaći Međunarodni dan sjećanja na holokaust, Vidikovac Fest, Punk rock festival, manifestacija „Dani Zagreba u Sarajevu“,premijera predstave „Ljetopis o kralju Tvrtku“, Evropski dani jevrejske kulture – Shira Utfila, performans umjetnika Jusufa Hadžifejzovića i Aleksandara Saše Bukvića „Od kiča do krvi samo je jedan korak“, Festival savremene umjetničke muzike u BiH – Somenus Fest, Sajam izdavača/nakladnika BiH – „Knjige u nišama“ (KUN), koncert Sinan Alimanović International banda,  Izložba „Tragovi humanosti“ Damira Šagolja i Remy Ourdana, premijera dokumentarnog filma „Referendum ‘92’’ autorice Arijane Saračević – Helać, javna tribina „Šta nama znači Prvi mart?“ s učesnicima Draganom Bursaćem, Nerzukom Ćurkom, Draganom Markovinomi Jasminom Durakovićem, Izložba fotografija Milomira Kovačevića Strašnog „Bruce Dickinson, live, BKC Sarajevo 14. decembar 1994.“, ali i mnogu drugi.

Takođe u prostoru BKC-a u 2022. održani su i veoma posjećeni koncerti i nastupi poznatih regionalnih izvođača poput Josipe Lisac, Marka Louisa, Radeta Šerbedžije, Vlatka Stefanovskog, Bože Vreće, Aleksandre Radović, Vanne, a uoči Nove 2022. održan je i svečani koncert Zdenke Kovačiček i Sarajevo Big Banda.

Plan rada BKC-a za tekuću 2023. godinu još je ambiciozniji. U planu je održavanje preko 150 raznovrsnih programa, a očekuje se da će broj zainteresovanih posjetilaca prerasti 250.000.

Od atraktivnih dešavanja do sada se može istaći veoma posjećena izložba skulptura akademskog vajara Enesa Sivca te premijera dokumentarnog filma ‘’Vikić’’ autorice Arijane Saračević održana povodom obilježavanja Dana nezavisnosti BiH. U narednim mjesecima u planu je organizacija velike izložbe posvećene bogatom i neobičnom istorijatu samog Bosanskog kulturnog centra radnog naziva „Templ“, a BKC će kao i do sada biti suorganizator već etabliranih manifestacija  Baščaršijske noći i Vidikovac Fest, kao i brojnih drugih tribina, koncerata, izložbi, projekcija filmova, pozorišnih premjera i drugih dešavanja.

                                                                                                          Sarajevo, april 2023.

Za potrebe pisanja ovog teksta korištena jearhivasedmičnjaka Jevrejski život (iz 1926.), časopisa Jevrejski glas (iz 1930.), zapisi Jevrejske vjeroispovjedne opštine sefardskog obreda iz 1930. godine, zapisi Jevrejske opština Sarajevo iz 1950., arhiva dnevnih novina Oslobođenje i Avaz, arhiva Sarajevskih novina (iz 1985.),Publikacije Umjetničke galerije BiH iz 1986., izvodi iz knjige „Holokaust u Bosni i Hercegovini”Eli Taubera (2014.),arhiva portala Klix i portala Depo, arhiva časopisa za židovsku kulturu, civilizaciju i povijest B'nai Brith (2022.).

Posebno hvala Nataši Pelji Tabori, Elmi Hodžić, Asji Mandić, Muhamedu Softiću, Uni Popović i Jasminu Durakoviću na pomoći, razgovorima, ustupljenim informacijama i korisnim smjernicama zahvaljujući kojima je realizacija ovog teksta bila moguća.